Đường Bá Hổ (1470 – 1524) tên thật là Đường Dần, Bá Hổ là tên tự. Cuối đời tín Phật, lấy hiệu là Lục Như Cư Sĩ và Đào Hoa Am Chủ. Ông vốn người ở huyện Ngô, Tô Châu (Giang Tô), xuất thân từ thương gia kinh doanh rượu “thường thường bậc trung”, nổi tiếng tài hoa và tính cách phong lưu, ngạo nghễ, là người đứng đầu nhóm Giang Nam Tứ Đại Tài Tử thời Minh, đặc biệt nổi trội về tranh sơn thuỷ. Đường Bá Hổ là nhân vật kỳ lạ, để lại rất nhiều truyền thuyết trong dân gian Trung Quốc. Đạo diễn Châu Tinh Trì từng lấy ông làm hình tượng chính xây dựng bộ phim “Đường Bá Hổ điểm Thu Hương”.
Đường Bá Hổ là đệ tử xuất sắc của danh hoạ Chu Thần. Tranh nhân vật (như các bức: Vương Thục cung kỹ, Thu phong hoàn phiến, Lý Đoan Đoan) và tranh hoa điểu (như các bức: Mặc mai, Phong trúc, Câu dục minh xuân, Lâm thuỷ phù dung, Hạnh hoa) của ông đều rất nổi danh, nhưng thành tựu cao nhất của ông tập trung ở tranh sơn thuỷ. Những tác phẩm thời trẻ của Đường Bá Hổ hiện chỉ còn đôi ba bức như Động Đình huỳnh mao chử, Trinh thọ đường và Đối trúc. Tranh thời trung niên của ông ảnh hưởng hoạ phong của Chu Thần khá rõ nét, mà Chu Thần lại ảnh hưởng hoạ pháp của Lý Đường và Lưu Tùng Niên thời Nam Tống, cho nên tranh của Đường Bá Hổ cũng thuộc hoạ phái hàn lâm với phong cách hùng kiện, chặt chẽ, tinh tế, đồng thời ông cũng tham cứu bố cục và kỹ xảo bút mặc của các đại gia Mã Viễn, Hạ Khuê; dung hợp và quán thông tinh hoa của các danh hoạ Lý Thành, Phạm Khoan, Quách Hi (thời Bắc Tống) và Hoàng Công Vọng, Vương Mông thời Nguyên, dần dần tạo ra phong cách riêng cho mình.
Song song với việc học tập các danh hoạ đời trước, Đường Bá Hổ cũng rất chú ý học tập ở tự nhiên. Năm 1500, ông dành hơn chính tháng du sơn nhạo thuỷ, bắt dầu từ Tô Châu. Các thắng cảnh và danh sơn đại xuyên như : Lư Sơn, Nam Nhạc Hành Sơn, Vũ Di, Nhạn Đãng Sơn, Thiên Đài Sơn, Phổ Đà Sơn, Huỳnh Sơn, Cửu Hoa Sơn; Thung Lũng Hoa Đào, Tây Hồ, Bình Sơn Đường, Vu Hồ, Cửu Giang, Xích Bích, Nhạc Dương Lâu, Động Đình Hồ, Cửu Lý Hồ, Phúc Xuân Giang, Tân An Giang… đều từng in dấu chân Đường Bá Hổ và để lại dấu ấn trong các hoạ phẩm của ông.
Khi Đường Bá Hổ trở lại Tô Châu sau chuyến lãng du đó, gia đình ông rơi vào cảnh cùng túng, vợ con lại bỏ nhà đi, bản thân ông phải mưu sinh bằng cách bán văn bán tranh và giải sầu bằng những nét đan thanh. Năm 36 tuổi, ông dời đến Thung Lũng Hoa Đào (Đào Hoa Ổ) dựng mái lều tranh bằng tiền bán tranh và tiêu dao ở đó cho đến cuối đời.
Tranh của Đường Bá Hổ có kết cấu chặt chẽ, tạo hình chân thực sinh động, thế núi hùng tuấn, thạch chất cứng cỏi, bút pháp cương kiện, sắc rõ mực đậm với những tác phẩm tiêu biểu: Vương Ngạo xuất sơn, Bái đài thực cảnh, Hành xuân kiều, Quan sơn hành lữ. Cuối đời, hoạ phong của ông thoát ra khỏi ảnh hưởng của Chu Thần, tự thành nhất gia, giai đoạn này, tác phẩm chủ yếu là tranh sơn thuỷ, đại biểu là: Sơn lộ tùng phong, Xuân sơn bán lữ, Lạc hà cô lộ, Hư các vãn lương, Tây châu thoại cựu, U nhân yên toạ, Hạ nhật sơn cư… với bố cục giản, rõ, nét nhỏ như tơ nhưng vẫn không yếu ớt, mang cái đẹp giao hoà giữa cương vừa nhu. Chỉ riêng về vẽ đá, ông đã vận dụng nhiều kỹ thuật đi mực hành bút: đoản khảm, trường suân, thuận bút, sóc hào, phương chiết, viên chuyển. Các cảnh cỏ cây, nhà cửa, suối khe… đều được sắp xếp bài trí cẩn mật theo thứ tự phù hợp, chặt mà không tắc, nhiều mà không rối, giàu dư vị và ý thơ. Mực và màu tuy dày nhưng đã có sự biến hoá đậm nhạt uyển chuyển.
Sở dĩ tranh sơn thuỷ của Đường Bá Hổ đạt đến thành tựu thượng đẳng, bút mặc tinh diệu cao thâm, một phần vì ông biết học tập, cách tân, sáng tạo và cũng biết giải phá những khuôn khổ của hoạ phái phương Bắc, hoạ phái Giang Nam, viện thể Nam Tống và cả trường phái văn nhân sơn thuỷ hoạ thời Nguyên. Cống hiến nổi bật của Đường Bá Hổ đối với lịch sử hội hoạ Trung Quốc là ở chỗ ông đã tổng hợp được những tinh hoa của Nam tông – Bắc phái, dung hoà được Thi tình – Hoạ ý và đạt được sự giao dung trong mối quan hệ: Thi – Thư – Hoạ. Phần lớn hoạ phẩm của ông hiện được trưng bày tại các bảo tàng: Bắc Kinh, Đài Bắc, Thượng Hải, Tứ Xuyên và một số bức hiện được tàng lưu ở Mỹ như bức Hoa Sơn.
Không chỉ hoạ, mà thư pháp của Đường Bá Hổ cũng rất được yêu chuộng, đồng thời ông cũng là một đại thi nhân thời Minh, với nhiều tác phẩm như các tập: Thượng ngô thiên cung thư, Bách nhẫn ca, Giang Nam tứ quý ca, Đào hoa am ca, Nhất niên ca, Nhàn trung ca… Phần lớn tác phẩm của ông là du ký, đề hoạ, cảm hoài biểu hiện sự cuồng phóng và ngạo ngễ, song ngôn từ giản dị, dễ hiểu.
Đào Hoa Am Ca
Năm 1523, Đào Hoa Am Chủ bệnh rồi mất ở Đào Hoa Am giữa Thung Lũng Hoa Đào, như ước nguyện sinh thời, để lại bài Đào Hoa Am Ca桃? 花 庵? 歌muôn đ?i bất hủ:

桃花坞里桃花庵，Đào hoa ổ lý đào hoa am
桃花庵下桃花仙。Đào hoa am hạ đào hoa tiên
桃花仙人种桃树，Đào hoa tiên nhân chủng đào thụ
又摘桃花换酒钱。Hựu chiết đào hoa hoán tửu tiền
酒醒只在花前坐，Tửu tỉnh chỉ tại hoa tiền toạ
酒醉还来花下眠。Tửu tuý hoàn lai hoa hạ miên
半醉半醒日复日，Bán tuý bán tỉnh nhật phục nhật
花落花开年复年。Hoa lạc hoa khai niên phục niên
但愿老死花酒间，Đãn nguyện đãn tử hoa tử gian
不愿鞠躬车马前。Bất nguyện cúc cung xa mã tiền

车尘马足显者事，Xa trần mã túc hiển giả sự
酒盏花枝隐士缘。Tửu trản hoa chi ẩn sĩ duyên
若将显者比隐士，Nhược tương hiển giả tỉ ẩn sĩ
一在平地一在天。Nhất tại bình địa nhất tại thiên
若将花酒比车马，Nhược tương hoa tửu tỉ xa mã
彼何碌碌我何闲。Bỉ hà lục lục ngã hà nhàn
别人笑我太疯癫，Biệt nhân tiếu ngã thái cuồng điên
我笑他人看不穿。Ngã tiếu tha nhân khán bất xuyên
不见五陵豪杰墓，Bất kiến Ngũ Lăng hào kiệt mộ
无花无酒锄作田。Vô hoa vô tửu sừ tác điền.

Tạm dịch:
Đào Am giữa lũng hoa đào
Có tiên lánh bụi thuở nào lại đây
Rừng đào tiên để chốn này
Ta bẻ đổi rượu vui say mấy cành
Tỉnh ra hoa lại trước mình
Say say tỉnh tỉnh vô tình ngày qua
Hoa rụng rồi nở năm xa
Ước mong chết giữa rượu hoa thơm nồng
Ngựa xe luồn cúi chẳng mong
Dành người tham lục tiếc hồng đua chen
Cành hoa chén rượu làm duyên
Vui đời ẩn sĩ, không quen gác lầu
Bằng so ẩn sĩ – sang giàu
Như trời với đất biết bao cách trùng
Ngắm hoa nâng chén ung dung
Hơn ai xe ngựa long đong ưu phiền
Người đời cười trách ta điên
Ta cười người mãi u miên trong trần
Kìa xem hào kiệt Ngũ Lăng
Không hoa không rượu băng xăng cả đời.

Đề "Lạc hà cô vụ" đồ
Nguyên Văn: 題落霞孤騖圖
畫棟珠簾煙水中，
落霞孤騖渺無蹤。
千年想見王南海，
曾借龍王一陣風。
Hoạ đống châu liêm yên thuỷ trung,
Lạc hà cô vụ diểu vô tung.
Thiên niên tưởng kiến Vương nam hải,
Tằng tá long vương nhất trận phong.
Đề bức hoạ "Lạc hà cô vụ" (Người dịch: phanlang @www.tvvn.org)
Hoạ đồ sóng khói rèm châu
Ráng chìm cò lẻ xa xôi vô chừng
Ngàn năm tưởng nhớ Vương công
Biển nam nương trận cuồng phong theo thuyền.
Hoặc:
Cột vẽ rèm châu khói nước pha,
Ráng trầm cò lẻ mịt mờ xa.
Ngàn năm tưởng thấy Vương nam hải,
Từng mượn long vương trận gió tà.
Chú Thích: Tức Vương Bột, thi nhân nổi tiếng đời Sơ Đường, vì cha (Vương Phúc) bị đổi sang làm Huyện Lệnh tại Giao Chỉ, lên thuyền xuống Nam Hải thăm cha nhưng bị chết vì cuồng phong nhận chìm thuyền. Vương Bột có làm bài phú "Đằng Vương các tự", trong đó có câu: "Lạc hà dữ cô vụ tề phi, thu thuỷ cộng trường thiên nhất sắc". Đường Dần dựa vào câu đó vẽ bức hoạ "Lạc hà cô vụ đồ" và viết bài thơ.
Đề "Thường Nga chấp quế" đồ
Nguyên Văn: 題落霞孤騖圖
廣寒宮闕舊遊時，
鑾鶴天香捲綉旗，
自是嫦娥愛才子，
桂花折與最高枝。
Quảng Hàn cung khuyết cựu du thì,
Loan hạc thiên hương nhã tú y.
Tự thị Thường Nga ái tài tử,
Quế hoa chiết dữ tối cao chi.
Đề bức vẽ "Thường Nga cầm nhành quế" (Người dịch: kimthoty @www.tvvn.org)
Trước lên cung Quảng rong chơi
Thiên hương nhã hạc một trời thướt tha
Chính nàng, tài tử Hằng Nga
Hái nhành hoa quế mặn mà làm duyên.
Bần sĩ ngâm kỳ 2
Nguyên Văn : 貧士吟其二
青山白髮老痴頑，
筆硯生涯苦食艱。
湖上水田人不要，
誰來買我畫中山。
Thanh sơn bạch phát lão si ngoan,
Bút nghiễn sinh nhai khổ thực gian.
Hồ thượng thuỷ điền nhân bất yếu,
Thuỳ lai mãi ngã hoạ trung san.
Khúc hát của học trò nghèo kỳ 2 (Người dịch: Lang Xet Tu @www.maihoatrang.com)
Lão cuồng tóc trắng với non xanh
Nghiên bút sinh nhai thực khó khăn
Nước rộng trên hồ người chẳng kể
Núi trong tranh vẽ có ai cần!
Hoàng hoa thi
Nguyên Văn : 黃花詩
黃花無主為誰容？
冷落疏篱曲徑中。
盡把金錢買胭脂，
一生顏色付西風。
Hoàng hoa vô chủ vị thuỳ dung?
Lãnh lạc sơ ly khúc kính trung.
Tận bả kim tiền mãi yên chi,
Nhất sinh nhan sắc phó tây phong.
Thơ về hoa cúc (Người dịch: Điệp luyến hoa)
Hoa vàng không chủ vì ai đẹp?
Tàn rụng khúc quanh chỗ giậu thưa.
Đem hết tiền vàng mua lấy phấn,
Một đời nhan sắc gió tây đưa.
Mỹ nhân đối nguyệt
Nguyên Văn : 美人對月
斜髻嬌娥夜臥遲，
梨花風靜鳥栖枝。
難將心事和人說，
說與青天明月知。
Tà kết kiều nga dạ ngoạ trì,
Lê hoa phong tĩnh điểu thê chi.
Nan tương tâm sự hoà nhân thuyết,
Thuyết dữ thanh thiên minh nguyệt tri.
Người đẹp trò chuyện với trăng (Người dịch: Điệp luyến hoa
Tóc búi vẹo xiên, đêm ngại giấc,
Gió thưa chim ngủ đậu cành lê.
Khó đem tâm sự cùng người nói,
Đành tỏ vầng trăng ruột não nề.
Ngã ái thu hương
Nguyên Văn : 我愛秋香
我畫藍江水悠悠，
愛晚亭上楓葉愁。
秋月溶溶照佛寺，
香煙裊裊繞經樓。
Ngã hoạ lam giang thuỷ du du,
Ái vãn đình thượng phong diệp sầu.
Thu nguyệt dung dung chiếu phật tự,
Hương yên diểu diểu nhiễu kinh lâu.
Ta yêu hương thu (Người dịch: Bất Giới @www.maihoatrang.com)
Ta vẽ dòng sông nước xa xa,
Yêu rừng phong úa lúc chiều tà.
Thu nguyệt lung linh soi cổ tự,
Hương thơm kinh các quyện la đà.
Ngôn chí
Nguyên Văn : 言志
不煉金丹不坐禪，
不為商賈不耕田。
閒來寫就青山賣，
不使人間造孽錢！
Bất luyện kim đan bất toạ thiền,
Bất vi thương cổ bất canh điền.
Nhàn lai tả tựu thanh sơn mại,
Bất sử nhân gian tạo nghiệt tiền!
Tỏ chí (Người dịch: Nguyễn Thị Bích Hải)
Không luyện kim đan chẳng toạ thiền
Không hề buôn bán chẳng canh điền
Ngồi rồi lại vẽ non xanh bán
Không khiến nhân gian tạo "nghiệt tiền"
Thất thập từ
Nguyên Văn: 七十詞
人生七十古稀，
我年七十為奇，
前十年幼少，
後十年衰老，
中間只有五十年，
一半又在夜裡過了，
算來只有二十五年在世，
受盡多少奔波煩惱。
Nhân sinh thất thập cổ hy,
Ngã niên thất thập vi kỳ.
Tiền thập niên ấu thiếu,
Hậu thập niên suy lão.
Trung gian chỉ hữu ngũ thập niên,
Nhất bán hựu tại dạ lý quá liễu.
Toán lai chỉ hữu nhị thập ngũ niên tại thế,
Thụ tận đa thiểu bôn ba phiền não.
Bài từ bảy mươi tuổi (Người dịch: Điệp luyến hoa)
Đời người bảy chục ít ai,
Ta nay bảy chục hiếm thay.
Mười năm đầu thơ ấu,
Mười năm sau già lão.
Ở giữa chỉ có năm mươi năm,
Một nửa lại trôi qua trong mộng ảo.
Tính ra chỉ có hai mươi lăm năm tại thế,
Chịu biết bao nhiêu bôn ba phiền não.